Over de veelzijdige functies van schelpdieren
MIDDELBURG – Bij uitgeverij Springer is onlangs het boek ‘Goods and Services of Marine Bivalves’ uitgekomen. Dit boek over de veelzijdige functies van schelpdieren is een initiatief van emeritus hoogleraar prof. dr. Aad Smaal van Wageningen Marine Research/Wageningen Universiteit. Smaal geeft een inkijkje.
‘Goods and Services of Marine Bivalves’ bestaat uit reviews van de diverse functies die schelpdieren vervullen in het ecosysteem. Dit wordt in de literatuur aangeduid als ‘goederen en diensten’. De begrippen ‘goederen en diensten’ uit de economie zijn toegepast in het internationale milieubeleid om natuurlijke rijkdom beter voor het voetlicht te brengen. In het boek is dit uitgewerkt voor schelpdieren. Het biedt een kader voor beheersvragen met betrekking tot schelpdieren en schelpdierkweek.
Grote voordelen
Het boek gaat over de directe en indirecte voordelen die mensen hebben van schelpdieren. Deze voordelen blijken veel ruimer te zijn dan tot nu toe gedacht. Als filterfeeders hebben schelpdieren een stimulerende invloed op de voedselkringloop, hetgeen de productiviteit van het watersysteem bevordert. Schelpdieren slaan fosfaat enstikstof op in hun lichaam en als ze worden geoogst, worden deze voedingstoffen aan het water onttrokken. Daarmee kan overbemesting worden tegengegaan. Verbeterd doorzicht van het water door filtratie bevordert de groei van waterplanten.
Als biobouwers hebben schelpdierbanken invloed op de directe omgeving: ze remmen de golven af en bevorderen bezinking van slib waardoor de kustbescherming wordt versterkt. Dit heeft tevens invloed op de flora en fauna in de omgeving van de schelpdierbanken, en dat levert voedsel op voor vogels. Schelpdierbanken herbergen een groot aantal geassocieerde soorten, en ze bieden ruimte aan een rijke gemeenschap van mobiele fauna: het zijn hotspots voor de biodiversiteit. Veel van deze functies worden ook gerealiseerd door schelpdieren op kweekpercelen of in de hangcultuur.
Steentijd
Naast de rol van schelpdieren in het water en het kustbeheer wordt er in het boek aandacht besteed aan culturele functies van schelpen en schelpdieren. Zo worden fossiele schelpen gebruikt om afwijkende omstandigheden uit een ver verleden te achterhalen. In fossiele schelpen zijn stoffen terug te vinden die informatie geven over klimaatverandering of vulkanische uitbarstingen. Omdat de ouderdom van de schelpen via datering kan worden vastgesteld kunnen de in die tijd opgeslagen tracers informatie geven over bijzondere gebeurtenissen.
Uit archeologisch onderzoek in Afrika blijkt voorts dat schelpen al in de steentijd als sieraad werden gebruikt: vondsten dateren van 120.000 jaar geleden. Dit levert inzichten op in het ontwikkelingsniveau van de toenmalige kustbewoners. Andere voorbeelden van cultural services zijn lokale initiatieven van burgers om schelpdierbanken te herstellen zoals bijvoorbeeld in de VS op veel plaatsen wordt gedaan. In diverse kustplaatsen in Denemarken worden door de gemeenschap ‘natte volkstuinen’ geëxploiteerd voor sociale projecten en festivals.
Voedsel
In het boek wordt uiteraard ook ingegaan op de rol van schelpdierkweek voor de voedselproductie. In 2050 zijn er 10 miljard mensen op aarde die op een duurzame manier gevoed moeten worden met gezond voedsel. De bijdrage van duurzame aquacultuur is daarbij onmisbaar en dat vereist uitbreiding van de kweek van organismen laag in de voedselketen, die zonder toevoeging van voedsel gedijen. Dan spreken we over schelpdieren en zeewier.
FAO-gegevens laten zien dat dit type aquacultuur in Azië een jaarlijkse groei van 5% vertoont maar dat de productie in Europa elk jaar minder wordt. Dit heeft te maken met sluiting van gebieden voor kweek ten behoeve van natuurbeheer en ander gebruik, en beperkte mogelijkheden voor vervangende kweekgebieden. Hier ligt een uitdaging voor het Europese beleid, verankerd in de Blue Growth-agenda: benut de kansen die schelpdierkweek biedt voor duurzame en gezonde voedselproductie voor een groeiende wereldbevolking.
Door schelpdierkweek te verbinden met de andere functies die de schelpdieren leveren ontstaan er nieuwe mogelijkheden. Dit gebeurt bijvoorbeeld bij viskweek in open water waar schelpdieren en zeewier worden gebruikt voor de benutting van de reststoffen van viskweek: integrated multitrophic aquaculture (IMTA). In bepaalde gebieden in de VS wordt schelpdierkweek ingezet voor de verwijdering van stikstof uit het ecosysteem, en worden de inspanningen vergoed via zogeheten stikstof credits. De uitdaging is om meer van dit soort synergiën te ontwikkelen. De toenemende vraag naar duurzaam gekweekt, gezond voedsel kan dan gepaard gaan met versterking van natuurwaarden (biodiversiteit), een op de natuur gebaseerd kustbeheer (building with nature), en een gezonde waterkwaliteit via recycling van nutriënten.
Gratis
Het boek bestaat uit 27 hoofdstukken, geschreven als afzonderlijke artikelen inclusief inleidingen per sectie. In totaal hebben 72 auteurs en co-auteurs bijgedragen aan het boek, afkomstig uit alle delen van de wereld. De hoofdstukken in het boek zijn gebaseerd op case studies over de verschillende functies van schelpdieren. Het boek beoogt nieuwe inzichten te bieden voor wetenschappers, studenten, mensen uit de schelpdiersector, beleidsmedewerkers, natuurbeschermers en beleidsmakers. Het boek is gepubliceerd als open access, dus het kan gratis worden gedownload: https://www.spinger.com/gp/book/9783319967752