Beet! Vissen naar verborgen betekenissen
DORDRECHT - Vanaf 30 juni laat een tentoonstelling in het Dordrechts Museum voor het eerst zien hoe sterk vis de Nederlandse kunst en cultuur heeft verrijkt. ‘Beet! Vissen naar verborgen betekenissen’ is een speurtocht naar de verschillende, vaak verborgen betekenissen van vis.
Steeds weer hebben kunstenaars vissen uitgebeeld en als religieus, erotisch of satirisch symbool gebruikt. Bijbelse verhalen als de Wonderbare visvangst en Jona in de walvis komen voorbij, maar ook de Hoekse en Kabeljauwse twisten, carnaval en vasten, en talloze spreekwoorden en spotprenten met vis.
Willem van Oranje
Vis werd in de 16e eeuw zo interessant gevonden dat de Scheveningse visserszoon Adriaen Coenensz. van Schilperoort (1514-1587), die afslager, groothandelaar in vis en strandvonder was, in zijn ‘Visboeck’ alles opschreef wat hij wist van vis, visserij en vishandel. Dat manuscript voorzag hij van levendige en informatieve afbeeldingen. Veel kennis kreeg hij uit eigen waarneming of las hij in bestaande geschriften, maar hij hoorde ook zegslieden uit, zoals vissers en zeelieden. Uiteraard zijn er dus ook verhalen in zijn ‘Visboeck’ die op overlevering of fantasie berusten. In 1574 bood hij Willem van Oranje een - niet bewaard gebleven - ‘Visboeck’ aan. Het wel bewaarde boek is in de collectie van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, en is te zien op de tentoonstelling ‘Beet!’.
Michiel de Ruyter
Hoe belangrijk de visserij was voor de Nederlandse economie blijkt uit een schilderij waarop schilder Willem Eversdijck (1620-1671) de visserij gebruikt om dat belang te onderstrepen. Hij maakte het nadat Nederland de Tweede Engelse Oorlog (1665-1667) had gewonnen. Op het schilderij staan vlootvoogden en regenten rond admiraal Michiel de Ruyter en diens zoon Engel. Op de voorgrond trekken mannen aan een groot net. Zij zijn bezig met de haringvangst… Duidelijker kon een schilder toen het belang van de visserij voor Nederland niet laten zien. Dit schilderij uit het Maritiem Museum in Rotterdam is ook op de tentoonstelling ‘Beet!’ te bewonderen.
Adriaen Coenen, Visboeck, De Haringkoning. Koninklijke Bibliotheek Den Haag.
Kunstenaars hebben vis vanaf de middeleeuwen tot ver in de achttiende eeuw in veel meer onderwerpen als beeldtaal gebruikt. In de godsdienst met het verhaal van Jona en de walvis, maar ook in de erotiek, waarin zalm werd gebruikt om het vrouwelijk geslachtsdeel te verbeelden, en de haring voor het mannelijke. Ze deden het ook op spotprenten, waarop bijvoorbeeld Pieter Bruegels spreekwoord ‘Grote vissen vreten de kleine’ werd gebruikt om te laten zien dat de machtigen de zwakken verdrukken.
En interessant is ook dat men in de 17de eeuw een gestrande walvis zag als aankondiging van groot onheil. Ook dat is allemaal te zien op de tentoonstelling ‘Beet!’ vanaf 30 juni in het Dordrechts Museum!